اتاق تمیز چیست؟ (clean room)
اتاق تمیز (clean room) جهت تولید و یا تحقیقات علمی و صنعتی
در آن فعالیت‌هایی صورت می‌گیرد و در این محیط مقدار آلایندههای زیست محیطی
بسیار پایین تر از حد معمول فضای یک محیط بسته می‌باشد. آلایندههای معمول
عبارتند از: گرد و غبار، میکروبهای معلق در فضا و بخار مایعات محیطی.
بطور دقیق تر اتاق تمیز (clean room) محیطی
با آلایش کنترل شده ذرات معلق در فضاست که در هر متر مکعب آن تعداد معینی ذره موجود است. بطور مثال در ساختار تعریف شده در ISO ۹ برای اتاقهای تمیز (کلین روم) تعداد کمتر از ۳۵ میلیون ذره در هر متر مکعب
تشریح شده‌است.
اتاق تمیز (clean room) می‌تواند فضای بسیار بزرگی باشد بطوریکه گاهی اوقات
تمامی یک کارخانه
با هزاران متر مربع مساحت می‌تواند
در سولههایی با فضای تعریف شدهٔ اتاق تمیز (کلین روم) و زمین‌های پوشیده شده با کف پوش مخصوص اینگونه اتاقها ساخته شده باشد.
اتاقهای
تمیز (کلین روم) معمولاً برای تولید مواد نیمه رسانا مانند ژرمانیوم، سیلیکون
و
یا برای تولید لوازم تکنولوژیک پزشکی و زمینه‌های دیگر که تولیدات مربوط به آنها نیاز به محیطی بسیار پاکیزه و فاقد آلودگیهای عادی محیط دارند.
جریان هوای هدایت شده به داخل اتاق های تمیز (کلین روم) توسط دستگاه
مخصوص تصفیه و فیلتر می‌شوند و همچنین هوای داخل محیط بطور دائم در چرخش و تصفیه مجدد قرار می‌گیرد و توسط دستگاههای تمیز کننده ذرات هوای قوی
(HEPA) و یا (ULPA) پردازش می‌شوند تا ذرات ایجاد شده در محیط اتاق تمیز (clean room) نیز از بین بروند.
کارکنان از دوش هوا که در اتاق مخصوصی در محل ورود به سالن تعبیه شده
می‌گذرند و همواره از لباسهای مخصوص و پوشیده مانند کلاه و ماسک و
دستکش و روپوش و کفش ویژه و... استفاده می‌کنند. حتی وسایل کار و
دستگاههای موجود در اتاق تمیز (کلین روم) نیز به شکلی طراحی شده‌اند تا کمترین تعداد
ذرات معلق در هوا از نتیجه کارشان حاصل شود. قابل توجه‌است که
اتاق تمیز (clean room) محیط استریل نیست و الزاماً
به دلیل تعداد کنترل شده ذرات معلق در هوای محیط، اتاق تمیز (کلین روم) نامیده می‌شود. این ذرات توسط دستگاه شمارنده این ذرات قابل اندازه گیری هستند.
برخی اتاقهای تمیز دارای فشار مثبت هوا هستند و در این موارد در صورت
وجود هرگونه درز و شیار در محیط اتاق تمیز (clean room) به هوای بیرون، هوا از
محیط اتاق تمیز (کلین روم) خارج می‌شود و با این فشار مثبت هوا، از ورود
هوای بیرون از این شیارها به داخل اتاق پیشگیری صورت می‌گیرد.
برخی اتاق های تمیز (clean room) نیز به دستگاههای ویژه کنترل رطوبت هوا مجهز
هستند که تلاش می‌کنند تا در موارد مورد نیاز رطوبت محیط را پایین نگه دارند.
اتاقهای تمیز رده پایین
شاید نیازی به تمامی این موارد نداشته باشند و تنها با رعایت پوشش کارکنان و بویژه کفش‌های آنها و یا تعویض روپوش، فضای دلخواه را پدید آورند.
اتاق تمیز بر اساس تعداد و حجم ذرات معلق در هر واحد از هوا در کلاسهای مختلف تقسیم بندی می‌شوند.
اعداد بزرگی مانند کلاس ۱۰۰ یا کلاس ۱۰۰۰ مربوط به سیستم آمریکایی
رده بندی می‌باشند و اجازه حضور ذرات با سایز ۰٫۵ میکرومتر یا
بزرگتر را در هر فوت مکعب نمی‌دهند. این نوع استاندارد آمریکایی
اجازه درج بالاتر را می‌دهد پس می‌توان پیش بینی کرد که ممکن
است کلاس ۲۰۰۰ نیز پدید آید. اعداد کوچک تر به سیستم بین‌المللی
ایزو ۱-۱۴۶۶۴ مربوط می‌شوند که از سیستم لگاریتم اعشاری برای
تعیین تعداد ذرات معلق در هوا استفاده می‌کنند که از پایه ۰٫۱
میکرومتر آغاز می‌شوند و برای نمونه اتاق تمیز کلاس ۵ در بیشترین
تعداد مجازش دارای ۱۰۰٬۰۰۰ عدد ذره می‌باشد. هر دو این استانداردها
یک رابطه معکوس دوطرفه بین تعداد و اندازه ذرات معلق در هوا ایجاد کرده‌اند.
به همین دلیل هرگز چیزی بعنوان تعداد صفر ذره معلق در
هوا نخواهیم داشت. در جداول مربوط به این استانداردها، خانه‌های خالی کاربردی نیستند و عدم وجود عدد در آنها نمایانگر عدد صفر نیست.
قابل ذکر است که در یک اتاق معمولی (محیط خانه) در حدود یک میلیون ذره موجود است.
رده بندی اتاق تمیز در سیستمهای مختلف
سیستم آمریکایی
جدول استاندارد آمریکایی اتاق تمیز
| Class |
|
حداکثر تعداد ذرات در هر فوت مکعب
|
|
0.1qm <
|
0.2qm<
|
0.3qm<
|
0.5qm<
|
0.5qm<
|
|
ISO
کلاس برابری با سیستم
|
| 1 |
|
ISO3
|
| 10 |
|
ISO4
|
| 100 |
|
ISO5
|
| 1000 |
|
ISO6
|
| 10000 |
|
-----
|
-----
|
-----
|
1000
|
70
|
|
ISO7
|
| 100000 |
|
-----
|
-----
|
-----
|
100000
|
700
|
|
ISO8
|
US FED STD ۲۰۹E بطور رسمی منحل شده‌است اما هنوز این جدول و این استاندارد بطور گسترده‌ای رایج است